Universiteiten: start met Carl Saganaanstelling voor wetenschapscommunicatie

Carl Sagan was een beroemde populariseerder van wetenschap, en het verhaal gaat dat hij daardoor een aanstelling als hoogleraar aan Harvard University misliep, net als een lidmaatschap voor de Amerikaanse National Academy of Science – het Carl Sagan Effect. Vanwege zijn outreach-activiteiten werd hij niet meer serieus genomen door enkele van zijn wetenschappelijke collega’s, en daardoor gedwarsboomd in zijn (wetenschappelijke) carrière.

En helaas merken we in de praktijk dat het voor de echt ambitieuze uitblinkers op gebied van wetenschapscommunicatie nog steeds moeizaam kan zijn om aan de bak te komen in een functie waar dat legitiem een groot deel van mag uitmaken. Er zijn uitzonderingen beide kanten op: in een enkel geval mag het wel (meestal na wat aandringen) en in een enkel geval wordt de aanstelling helemaal niet verlengd. Doe maar gewoon je onderzoek, de rest is onnodige ballast, lijkt nog steeds mainstream.

Met de nieuwe Wetenschapsbrief, en (onder andere) het budget dat beschikbaar komt voor wetenschapscommunicatie, lijkt dat tij een beetje te keren. Alleen blijkt het nog best wel lastig om te bedenken hoe dat geld dan precies ingezet moet worden. Moeten we wetenschapsbloggers financieel gaan belonen, zoals wetenschapsjournalist Maarten Keulemans onlangs betoogde (en eerder hier), of wellicht meer geld stoppen in science centres?

In Delft kennen we al enkele jaren het fenomeen Anthonie van Leeuwenhoekleerstoelen, bedoeld om jonge, excellente wetenschappers vroegtijdig te bevorderen tot hoogleraar zodat zij hun wetenschappelijke carrière maximaal kunnen ontwikkelen. Elk jaar kunnen zo twee a drie jonge onderzoekers versneld aan de slag.

Zou het niet mooi zijn om in navolging van deze leerstoel de Carl Sagan-aanstelling (werktitel) bij alle universiteiten in het leven te roepen? Reserveer geld (via OCW, NWO, VSNU, NWA, Universiteitsfondsen?) zodat elke universiteit de gelegenheid krijgt om ieder jaar een of twee wetenschappers die zich uitzonderlijk verdienstelijk inzetten op gebied van wetenschapscommunicatie daarvoor (deels)  te stimuleren/compenseren/belonen. Let wel, het zou dan moeten gaan om wetenschappers die echt iets in de praktijk doen, met de voeten in de klei dus. Een initiatief dat past binnen het kader van universiteiten, en de ambities en het ‘vakjargon’ van organisaties als NWO, die in de brief van de Minister overigens de vraag heeft gekregen een pilot te ontwikkelen om onderzoekers die met wetenschapscommunicatie aan de slag gaan te belonen.

Zo’n aanstelling past ook prima – zelfs twee keer –  binnen de ambities zoals verwoord in de Wetenschapsbrief ‘De waarde van wetenschap’. Onder zowel het kopje ‘Verbinding met de samenleving’ (Wetenschapscommunicatie voor dialoog met samenleving), maar zeker ook onder de ambitie ‘Kweekvijver en haven voor talent’  (Prioriteiten: Wetenschappelijk personeel waarderen en belonen voor onderzoek, impact en onderwijs, ook door meer vaste contracten en een onderwijsprijs)  – want talent is er niet alleen op ’t gebied van onderwijs, en ‘impact’ is in mijn ogen meer dan de economische valorisatie en tech transfer die vooral weer bedoeld lijkt in de brief. Veelbelovend en bemoedigend is wel de volgende passage uit de brief: de Minister ‘zet ook samen met het veld in op een verandering in de manier van waarderen en belonen van wetenschappelijk personeel. Ik ga experimenten van het veld financieel ondersteunen om gezamenlijk tot deze verandering te komen.’

Inzet van zo’n Sagan-aanstelling kan natuurlijk verschillen, maar het zou in ieder geval moeten gaan om wetenschappers die zich meer dan bovengemiddeld inzetten op gebied van wetenschapscommunicatie – en in de praktijk dus – , zoals bijvoorbeeld dat eerder genoemde intensieve  en structurele bloggen (zoals Klimaatverandering), kinderen leren programmeren, quantum in het zonnetje zetten op alle mogelijke manieren, super hero science promoten, ‘maken/maker education’ op de kaart zetten, etc. Groot voordeel: door op meerdere fronten, en bij meerdere universiteiten, de meerwaarde van verschillende soorten wetenschapscommunicatie aan te tonen, werk je samen aan de bredere acceptatie binnen de academische wereld. Daarnaast, weer kijkend naar de brief, zou een dergelijke aanstelling bij meerdere universiteiten meteen een prachtige proeftuin kunnen bieden voor het ontwikkelen van algemeen geaccepteerde beoordelingsmethoden en criteria voor dit soort maatschappelijke impact. In de brief: ‘VSNU heeft aangekondigd een toolkit te willen ontwikkelen met goede en heldere criteria om de kerntaken meer gelijkwaardig te kunnen waarderen en belonen’.

Hoog tijd om wetenschapscommunicatie serieus te laten landen binnen de universiteiten, daar zijn we het allemaal wel over eens. Iets als een Carl Sagan-aanstelling biedt daarvoor een optie die prima in allerlei kaders lijkt te passen. Zodat dat Carl Sagan Effect binnenkort echt verleden tijd is.