Wetenschapscommunicatie: zorg dat de wetenschapper uitgangspunt wordt, niet alleen (op)vulling

Ik kwam vorige week de Volkskrant-column van Ionica Smeets van twee maanden geleden weer tegen, met als titel ‘Wetenschapscommunicatie wordt nog vaak gezien als iets dat je als hobby naast je echte werk doet’ (01/02/2019). Daarin spreekt ze haar hoop uit voor een zinvolle besteding van de vier miljoen euro die de komende tijd is vrijgemaakt voor wetenschapscommunicatie, in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda. Ik deel die hoop natuurlijk van ganser harte, maar maak me ook wel wat zorgen. Want, zo is inmiddels bekend gemaakt: er komt binnenkort in ieder geval weer een festival: Expeditie NEXT – hét Nationale Wetenschapsfestival (op 2 mei as.). En ‘in de wandelgangen’ hoor ik plannen voor een multimediale campagne over het belang van wetenschap. En dan zie ik toch stiekem de euro’s weer snel een verkeerde kant op verdwijnen.

Wat hier volgens mij (steeds weer) mis gaat, is dat een verkeerd communicatie-uitgangspunt basis is voor al die mooie plannen. Wetenschapscommunicatie is namelijk een uniek vakgebied binnen de communicatie, omdat alle activiteiten worden gedaan door de uitvoerders zelf, de wetenschappers. Het zijn de wetenschappers zelf die naar scholen gaan, de presentaties geven op festivals en ‘de dag van <…>’, de pers te woord staan, etc. En dat doen ze allemaal naast hun échte overige werk (onderzoek doen, subsidies aanvragen, onderwijs verzorgen, publiceren, presenteren op wetenschappelijke bijeenkomsten, etc.).

Er zijn gelukkig altijd wel een paar vrijwilligers wetenschappers te vinden die communicatie belangrijk genoeg voor de maatschappij om er relatief veel tijd (en sommige helden zelfs heel veel tijd) in te stoppen, maar – zoals ik al eerder schreef – dat is soms ook tegen weerstand van hun eigen directe omgeving in -. En het meeste werk komt uiteindelijk toch neer op die paar overvraagde enthousiastelingen, zoals iedere universitaire communicado zal beamen.

Deze uitgangspositie in de wetenschapscommunicatie is wezenlijk anders dan bij bedrijfsleven en overheid, waar ‘communicatie’ door de professionals van de communicatie-afdeling wordt gedaan, en heel soms door de bestuurders – die dan van tevoren intensief getraind en begeleid worden. Het is juist expliciet níet de bedoeling dat werknemers / ambtenaren zelf gaan communiceren met het ‘grote publiek’.

Maar wij wetenschapscommunicado’s zijn blijkbaar wel vooral heel goed in die reguliere bedrijfscommunicatie: het creëren van allerlei campagnes, podia, dagen, weken en festivals gericht op het grote publiek en hun opa en oma, waar die betrokken en enthousiaste vrijwilliger wetenschapper zijn/haar verhaal mag vertellen. Maar omdat ‘communicatie’ anders werkt bij ons, creëren we met al die feestelijkheden dus eigenlijk vooral nog meer (vrijwilligers)werk voor hem/haar. Terwijl we daarnaast steeds maar weer ‘vergeten’ om te zorgen voor structurele en functionele erkenning en waardering in tijd, geld en ondersteuning (zie ook ‘universitair onderwijs’). De wetenschapper als (op)vulling, niet als uitgangspunt.

Het wordt tijd dat we in onze communicatieniche even wat afstand nemen van die reguliere communicatie, en de unieke eigenschap van wetenschapscommunicatie – en daarmee dus de wetenschapper – meer als uitgangspunt gaan nemen. En er lijkt deze keer inderdaad meer beweging de goede kant op te zijn, zoals Ionica ook al schrijft: ‘Minister Van Engelshoven koppelt in haar wetenschapsbrief concrete acties én budget aan de ambitie dat wetenschap verbonden is met de samenleving. Wetenschapsfinancier NWO gaat een pilot ontwikkelen om onderzoekers die de dialoog met de maatschappij aangaan te belonen en ook in de Nationale Wetenschapsagenda is geld gereserveerd voor wetenschapscommunicatie.’

Dat klinkt hoopvol (maar ja, toch ook weer een festival…), en ik zou dan ook graag willen benadrukken: investeer inderdaad vooral eerst in die betere en structurele randvoorwaarden, begeleiding, ondersteuning, training, beloning en waardering voor die enthousiast communicerende vrijwilliger wetenschapper. Op iets langere termijn is dat een meer duurzame investering, want daarna hebben ze ook echt serieus (meer) tijd en ruimte om mee te doen aan al die festivals, campagnes en andere reguliere communicatiedingen die we met z’n allen voor hen verzinnen.

Afbeelding